امروزه دیگر معلولیت به معنای خانه نشینی و دست کشیدن از فعالیت های مورد علاقه نیست. بسیاری از معلولان و جانبازان با استفاده از پروتزهای مختلف به فعالیت های عادی خود می پردازند. قطع شدگی پا یکی از شایع ترین انواع قطع عضو است. بسته به اینکه افراد از ناحیه بالا یا زیر زانو دچار قطع شدگی پا هستند از پروتز بالای زانو یا پایین زانو استفاده می کنند.
امروزه این نوع پروتزها در طرح ها و هزینه های متفاوت ساخته می شوند. پروتز مناسب برای کاربر با در نظر داشتن نیاز او، هزینه و قابلیت پروتزها انتخاب می شوند. ما در این نوشتار قصد داریم به بررسی اجزاء تشکیل دهنده پروتزهای بالای زانو بپردازیم. اگر علاقه مند به افزایش اطلاعات خود در این زمینه هستید لطفا با ما همراه باشید.
اجزای تشکیل دهنده پروتز بالای زانو
پروتزهای بالای زانو شامل اجزای مختلفی می شوند. هر کدام از این اجزا وظایف خاص خود را انجام می دهند و در صورت نبود آنها این اندام مصنوعی وظیفه خود را به درستی انجام نمی دهد. پروتز مربوط به بالای زانو متشکل از اجزا زیر است.
سوکت
سوکت بخشی از پروتز است که عضو باقی مانده در آن قرار می گیرد. عضو مصنوعی توسط سوکت به باقی مانده عضو طبیعی متصل می شود. معمولا سوکت پروتز بالای زانو از مواد ترموپلاستیک یا لمینت تشکیل یافته است. جنس سوکت به عضو باقی مانده بستگی دارد. در برخی مواقع ممکن است که برای ایمنی بیشتر در اطراف کمر بیمار از کمربندی متصل به بالای پروتز استفاده شود.
لوله شین
لوله شین از جنس مواد قوی و کم چگالی از قبیل فیبر کربن، آلومینیوم یا تیتانیوم انتخاب می شود. لوله شین بین سوکت یا مفصل زانوی پروتزی و پای مصنوعی قرار دارد.
کف و مچ پای مصنوعی
کف و مچ پای مصنوعی در پروتز بالای زانو شامل انواع مختلفی می شوند. ارتوپد فنی به فرد کمک می کند که مناسب ترین ترکیب متناسب با نیاز فرد را انتخاب کند
مفصل
مفصل پروتز مهم ترین قسمت در پروتز بالای زانو و روی زانو محسوب می شود. مفاصل به کار رفته در پروتز زانو در گذر زمان پیشرفت زیادی داشته اند. مفصل زانو دارای انواع مختلفی است. برخی از انواع متحرک بوده و برخی به گونه ای طراحی شده اند که هنگام راه رفتن در جای خود به صورت ثابت قفل می شوند و کاربر هنگام نشستن آنها را از حالت قفل درمی آورد.
نکته قابل توجه این است که مفصل پروتز زانو تنها در صورتی کاربرد دارد که فرد در قسمت مفصل طبیعی زانو یا بخش های بالاتر از آن دچار قطع عضو شده باشد. در ادامه به انواع مفاصل اشاره می شود.
مفاصل تک محور
مفاصل تک محور در پاهای چوبی اولیه به کار برده می شد و ساختار بسیار ساده ای دارند. این مفاصل تنها قابلیت خم و راست شدن دارند و امروزه استفاده زیادی از آن نمی شود.
مفاصل قفل دار
این نوع مفاصل در پروتز بالای زانو نیز همانند مفاصل تک محور ساختار ساده ای دارند و مجهز به بک قفل دستی هستند. هنگام گام برداشتن مفصل زانو قفل است و برای نشستن کاربر با کشیدن کابل قفل آن را آزاد می کند که خم شود. معمولا در افرادی که تحرک کمتری داشته و نیاز به ثبات فراوان دارند از این نوع مفاصل بالای زانو استفاده می شود. افراد کهنسال از کاربران اصلی مفاصل قفل دار به شمار می روند.
مفاصل فنر دار
در این نوع مفاصل فنری در داخل مفصل قرار می گیرد. زمانی که پروتز با زمین تماس دارد مفصل قفل بوده و به طور ناگهانی خم نمی شود. در زمانی که کاربر پای خود را از روی زمین برمی دارد مفصل آزاد شده و خم
می شود. مفصل با کمک فنر با یک سرعت خاص به حالت صاف در می آید و برای تماس با زمین آمادگی پیدا می کند.
نکته بسیار مهم در رابطه با مفاصل فنردار این است که با تنظیم فشردگی فنر سرعت خم و راست شدن زانو تا حدی تنظیم می شود. مفاصل فنردار از انواع مفاصل ارزان قیمت و در عین حال مناسب هستند. کاربرد اصلی این مفاصل برای افراد کم تحرک و مسن است و برای جوانان فعال و ورزشکار توصیه نمی شود.
مفاصل پنوماتیک
یکی دیگر از انواع پروتز بالای زانو مفاصل پنوماتیک هستند. این مفاصل دارای فنری هستند که تنظیم حرکت را به عهده دارد. با توجه به پیستون هوا در این مفاصل حرکت مفصل نرم تر صورت می گیرد. از دیگر ویژگی این نوع مفاصل سبکی آن است. معمولا مفاصل پنوماتیک برای ورزشکاران و سالمندان فعال کاربرد دارد.
مفاصل هیدرولیک
مفاصل هیدرولیک مشابه مفاصل پنوماتیک هستند. با این تفاوت که در آنها به جای هوا از روغن سیلیکون استفاده
می شود. همچنین این نوع مفاصل برخلاف مفاصل پنوماتیک با سرد و گرم شدن هوا چندان تحت تاثیر قرار
نمی گیرند. ویژگی های مفاصل هیدرولیک عبارت است از:
- حرکت نرم تر؛
- ثبات بیشتر؛
- تطابق بیشتر با حالت های راه رفتن؛
- وزن بالا؛
- قیمت بالا؛
- مناسب برای افراد جوان و فعال؛
- امکان پذیر نبودن خم شدگی ناگهانی مفصل.
دسته‌بندی زانوهای پروتز
به طور کلی سه دسته زانوی پروتزی وجود دارد. پاهای مکانیکی غیرفعال، پاهای مکانیکی غیرفعال کنترل شده توسط میکروپروسسور و پاهای فعال مکانیکی و کنترل شده توسط میکروپروسسور. در ادامه به بررسی هر کدام از این انواع می پردازیم.
پاهای غیرفعال مکانیکی
این دسته از پروتزهای مصنوعی در طرح ها و هزینه های مختلف تولید و عرضه می شوند. در این نوع پروتزها حرکت مفصل پروتزی به خواص اجزای مکانیکی از قبیل دریچه های هیدرولیکی، سیستم های اتصال، دریچه های پنوماتیک یا اتصالات کشویی بستگی دارد.
در پاهای غیرفعال مکانیکی به هیچ گونه سنسوری نیاز نیست و حرکات جبرانی توسط تنه، لگن و اندام باقی مانده انجام می شود.
پروتزهای غیرفعال کنترل شده توسط میکروپروسسور
این پروتزها از حسگرها و میکرو کامپیوتر برای کنترل حلقه بسته استفاده می کنند. یک کنترل کننده دارای حالت محدود اطلاعات و قدرت را از سنسورهای متصل به پروتز دریافت کرده و فاز راه رفتن را تشخیص می دهند. سپس از طریق دمپر هیدرولیک یا تغییر میدان مغناطیسی مقاومت یا همان امپدانس مکانیکی مفصل زانو را تنظیم می کند.
این نوع پروتزها نیز مانند پروتزهای غیرفعال مکانیکی امکان تولید نیروی مثبت ندارند. علاوه بر این پروتزهای غیرفعال و منفعل توانایی جابه جایی خودکار در شرایط غیرتحمل وزن را ندارند و کاربر باید آنها را به صورت دستی جابه جا کرد.
پاهای پروتز مکانیکی فعال وکنترل شده با میکروپروسسور
در این نوع پروتزهای مکانیکی کنترل کننده های سطح بالا سیگنال های صادر شده از حسگرهای مکانیکی تعبیه شده در پروتز را تفسیر می کنند. سپس اطلاعات کنترل در اختیار کنترل کننده ای سطح پایین تر، نیرو، گشتاور یا امپدانس قرار می گیرد که عملکرد صحیح محرک تایید شود. این نوع پاهای مصنوعی اخیرا وارد بازار شده اند و چندین نوع از آنها نیز در مراحل مختلف تولید و توسعه قرار دارند.
سخن پایانی
افراد به دلایل مختلفی از قبیل نقص مادرزادی، بیماری یا حوادث مختلف دچار نقص عضو در ناحیه پا می شوند. بر اساس اینکه بیماران در ناحیه زیر یا بالای زانو دچار قطع عضو شده اند از پروتزهای مخصوص استفاده می کنند.
پروتزهای بالای زانو در شرایطی مورد استفاده قرار می گیرد که فرد در ناحیه بالا یا روی زانو دچار قطع عضو شده باشد. این نوع اندام های مصنوعی شامل سوکت، مفصل، لوله شین، کف و مچ پای مصنوعی می شوند.
مفصل یکی از اعضای اصلی این نوع پروتزها بوده که شامل انواع مختلفی از قبیل تک محور، قفل دار، فنردار و پنوماتیک است. با توجه به نیاز و شرایط فردی و نیز ویژگی های هرکدام از این مفاصل مناسب ترین برای فرد انتخاب می شود.
